Kalp damar tıkanıklığı, kalbi besleyen damarların zamanla daralması veya tamamen tıkanmasıyla ortaya çıkan ve çoğu zaman sinsi ilerleyen önemli bir sağlık sorunudur. Başlangıçta hafif bir yorgunluk, merdiven çıkarken nefes nefese kalma ya da arada gelen göğüs sıkışması gibi belirtilerle kendini gösterebilir; ancak fark edilmediğinde kalp krizi gibi ciddi sonuçlara yol açabilir.
Güven Çayyolu Tıp Merkezi Kardiyoloji Bölümü’nden Prof. Dr. M. Bora Çelik, kalp damar tıkanıklığı nedir, hangi durumlarda şüphelenmek gerekir, kalp damar tıkanıklığı belirtileri nelerdir ve kalp damar tıkanıklığı tedavisi nasıl planlanır gibi soruların yanıtlarını verdi.
Kalp Damar Tıkanıklığı Nedir?
Kalp damar tıkanıklığı, kalbi besleyen koroner damarların zamanla daralması veya tamamen tıkanmasıyla ortaya çıkan bir dolaşım problemidir. Damar duvarında biriken kolesterol, yağ, kalsiyum ve iltihabi hücreler “plak” adı verilen yapıları oluşturur. Bu plaklar damar içinden geçen kanın akışını azaltır; böylece kalp kası ihtiyaç duyduğu oksijen ve besinleri yeterince alamaz.
Tıkanıklık ilerledikçe belirtiler daha belirgin hale gelebilir. Darlık arttığında özellikle eforla göğüs ağrısı (anjina) görülebilir; plak aniden çatlayıp pıhtı oluşmasına yol açarsa damar kısa sürede tamamen kapanabilir ve kalp krizi riski ortaya çıkabilir. Tıbbi adıyla bu durum koroner arter hastalığı (Koroner Kalp Hastalığı) olarak da bilinir.
Kalp Damar Tıkanıklığı Neden Olur?
Kalp damar tıkanıklığının oluşmasında birçok risk faktörü rol oynar:
Yüksek kolesterol
Sigara kullanımı
Yüksek tansiyon
Şeker hastalığı (diyabet)
Obezite
Hareketsiz yaşam
Stres
Genetik yatkınlık
Bu faktörler zamanla damar sertliğine (ateroskleroz) yol açar.
Kalp Damar Tıkanıklığı Belirtileri Nelerdir?
Kalp damar tıkanıklığı belirtileri kişiden kişiye değişebilir. Bazı kişilerde uzun süre hiçbir şikâyet olmayabilir; bu yüzden hastalık bazen “sessiz” ilerler. Ancak damar darlığı arttıkça, özellikle efor sırasında (merdiven çıkma, hızlı yürüme, yük taşıma gibi) şikâyetler belirginleşebilir. Dinlenince azalan ya da geçen yakınmalar da koroner damar darlığını düşündürebilir.
Kalp damar tıkanıklığının en sık görülen belirtileri şunlardır:
Göğüs ağrısı / göğüste baskı-sıkışma hissi: Yanma, ağırlık, sıkıştırma şeklinde tarif edilebilir.
Ağrının yayılması: Göğüsten sol kola, omuza, sırta, boyna, çeneye (bazı kişilerde sağ kola) yayılabilir.
Nefes darlığı: Özellikle yürürken veya eforla ortaya çıkabilir; bazen tek belirti nefes darlığıdır.
Çabuk yorulma ve performans düşüşü: “Eskiden rahat yaptığım şeyler şimdi yoruyor” hissi.
Çarpıntı veya ritim düzensizliği hissi
Soğuk terleme
Baş dönmesi, sersemlik, bayılacak gibi olma
Bulantı, hazımsızlık benzeri şikâyetler: Bazı kişiler bunu mide problemi sanabilir.
Önemli: Kadınlarda, diyabet hastalarında ve ileri yaşta bazen klasik göğüs ağrısı yerine nefes darlığı, aşırı yorgunluk, mide bulantısı veya sırtta/çenede ağrı daha ön planda olabilir.
Kalp Damar Tıkanıklığı Nasıl Teşhis Edilir?
Kalp damar tıkanıklığı tanısı, hastanın şikâyetleri ve risk faktörleri (sigara, tansiyon, kolesterol, diyabet, aile öyküsü gibi) değerlendirilerek başlar. Kardiyoloji uzmanı; muayene bulguları, EKG ve gerekli görülürse ileri tetkiklerle damarlardaki darlığın varlığını ve ciddiyetini ortaya koyar.
Teşhiste sık kullanılan yöntemler şunlardır:
EKG (Elektrokardiyografi): Kalbin elektriksel aktivitesini gösterir. Aktif göğüs ağrısı sırasında veya kalp krizi şüphesinde hızlı ve önemli bir testtir.
Kan testleri: Kolesterol/trigliserid gibi risk göstergelerinin yanı sıra, özellikle acilde kalp hasarı göstergeleri (ör. troponin gibi) değerlendirilebilir.
Efor testi: Yürüyüş bandı veya bisiklet ile kalbin efor altındaki yanıtı incelenir. Eforla ortaya çıkan damar darlıklarını düşündürebilir.
Ekokardiyografi (EKO): Kalbin yapısını ve pompalama gücünü değerlendirir; kalp kasında zayıflama ya da kapak sorunları gibi eşlik eden durumları gösterebilir.
Koroner BT anjiyografi (gerektiğinde): Bazı hastalarda damarları görüntülemek için girişimsel olmayan bir yöntem olarak tercih edilebilir (her hasta için uygun olmayabilir).
Koroner anjiyografi: Kasık veya el bileğinden girilerek damarların doğrudan görüntülendiği yöntemdir. Damar darlığının yerini ve oranını net biçimde gösterir.
En kesin tanı yöntemi genellikle koroner anjiyografidir; çünkü damarların içini doğrudan görmeye ve darlığın derecesini net ölçmeye imkân verir. Ayrıca uygun hastalarda aynı işlem sırasında balon/stent gibi tedavi adımları da planlanabilir.
Kalp Damar Tıkanıklığı Tedavisi Nasıl Olur?
Kalp damar tıkanıklığı tedavisi; damar darlığının yeri ve oranı, hastanın şikâyetlerinin şiddeti, eşlik eden hastalıklar (diyabet, tansiyon vb.) ve kalp kasının etkilenme düzeyine göre planlanır. Tedavinin temel hedefi; şikâyetleri azaltmak, kalp krizi riskini düşürmek ve hastanın yaşam kalitesini artırmaktır. Çoğu hastada tedavi, ilaçlar ve yaşam tarzı değişiklikleriyle başlar; gerekli durumlarda girişimsel veya cerrahi yöntemlere geçilir.
1) İlaç Tedavisi ve Yaşam Tarzı Düzenlemeleri
İlaç tedavisi, hem mevcut şikâyetleri kontrol altına almak hem de tıkanıklığın ilerlemesini yavaşlatmak için kullanılır. Doktorun uygun gördüğü şekilde:
Kolesterol düşürücü ilaçlar: Damar içinde plak oluşumunu azaltmaya yardımcı olur.
Kan sulandırıcı / pıhtı önleyici ilaçlar: Damarın aniden tıkanma riskini azaltmak için verilebilir.
Tansiyon düzenleyici ilaçlar: Kalbin yükünü azaltır, damar sağlığını korur.
Şeker düzenleyici tedaviler (diyabet varsa): Damar hasarını hızlandıran faktörlerin kontrolünü sağlar.
Göğüs ağrısını azaltan ilaçlar (gerektiğinde): Eforla gelen ağrı/nefes darlığını hafifletebilir.
Not: İlaçlar kadar; sigarayı bırakmak, düzenli hareket, kilo kontrolü, Akdeniz tipi beslenme, tuz ve trans yağ azaltımı da tedavinin ayrılmaz parçasıdır.
2) Anjiyoplasti ve Stent (Balon-Stent Tedavisi)
Anjiyoplasti; daralmış koroner damarın bir balon yardımıyla genişletilmesi ve çoğu zaman damarın açık kalması için stent yerleştirilmesi işlemidir.
Genellikle belirgin darlık saptanan ve şikâyeti olan hastalarda tercih edilir.
Bazı durumlarda kalp krizi sırasında acil olarak uygulanabilir.
İşlem sonrası doktorun önerdiği süre boyunca kan sulandırıcı ilaçların düzenli kullanımı çok önemlidir (stentin tıkanma riskini azaltmak için).
3) Bypass Ameliyatı
Bypass, tıkalı damarın ilerisine kan götürecek yeni bir “köprü damar yolu” oluşturulmasıdır. Genellikle:
Birden fazla damar ciddi düzeyde tıkalıysa,
Darlıklar yaygın ve uzun segmentliyse,
Özellikle bazı hastalarda (ör. diyabet eşlik ediyorsa veya ana damar tutulumu varsa) daha uygun görülebilir.
Bypass ameliyatı, doğru hastada uygulandığında uzun vadede şikâyetleri azaltabilir ve riskleri düşürebilir; ancak karar her zaman kardiyoloji ve kalp damar cerrahisi değerlendirmesiyle kişiye özel verilir.
Kalp Damar Tıkanıklığı Nasıl Önlenir?
Kalp damar tıkanıklığı, büyük ölçüde yaşam tarzı ve risk faktörlerinin kontrolüyle önlenebilir (ya da ilerlemesi yavaşlatılabilir). Özellikle aile öyküsü, yüksek kolesterol, tansiyon veya diyabet gibi riskler varsa korunma adımları çok daha kritik hale gelir.
Sağlıklı ve Dengeli Beslenme
Sigara ve Alkolden Uzak Durma
Düzenli Egzersiz ve Hareketli Yaşam
Kilo Kontrolü, Tansiyon ve Şeker Takibi
Stres Yönetimi ve Uyku Düzeni
Düzenli Sağlık Kontrolleri
Özetle: Bu önlemler hem kalp damar tıkanıklığının oluşma riskini azaltır hem de mevcut darlık varsa ilerlemesini yavaşlatmaya yardımcı olur.
Ne Zaman Doktora Başvurulmalı?
Kalp damar tıkanıklığı bazı kişilerde hafif belirtilerle başlayabilir, ancak ani ve ciddi tablolarla da ortaya çıkabilir. Bu nedenle belirtileri hafife almamak ve doğru zamanda hekime başvurmak hayati önem taşır.
Aşağıdaki durumlarda zaman kaybetmeden bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır:
Göğüs ağrısı, baskı veya sıkışma hissi (özellikle eforla ortaya çıkıyorsa)
Göğüs ağrısının sol kola, sırta, boyna, çeneye yayılması
Nefes darlığı, ani yorulma veya çarpıntı
Soğuk terleme, baş dönmesi, bayılacak gibi olma
Bulantı, mide ağrısı veya hazımsızlık hissi ile birlikte gelen göğüs rahatsızlığı
Daha önce olmayan ve aniden başlayan şikâyetler
Özellikle diyabet, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, sigara kullanımı veya ailede kalp hastalığı öyküsü bulunan kişilerin, hafif belirtilerde bile gecikmeden kardiyoloji değerlendirmesi yaptırması önerilir.
10 dakikadan uzun süren, dinlenmekle geçmeyen şiddetli göğüs ağrısı; nefes darlığı ve soğuk terleme ile birlikteyse kalp krizi belirtisi olabilir. Bu durumda 112 acil aranmalıdır.
Sonuç olarak kalp damar tıkanıklığı, erken dönemde fark edildiğinde kontrol altına alınabilen; geç kalındığında ise ciddi sonuçlara yol açabilen bir hastalıktır. Belirtileri tanımak, risk faktörlerini bilmek ve düzenli kontrolleri ihmal etmemek hem kalp sağlığını korur hem de yaşam kalitesini artırır. Sağlıklı beslenme, hareketli yaşam ve gerekli durumlarda tıbbi tedaviyle kalp damar tıkanıklığına karşı etkili bir korunma ve kontrol sağlanabilir. Unutulmamalıdır ki, kalp sağlığına atılan her erken adım hayat kurtarır.
