Kan tahlilleri, vücudumuzdaki hastalık süreçlerini anlamada önemli ipuçları verir. Sedimantasyon testi tıptaki adıyla ESR (Eritrosit Sedimentasyon Hızı), tek başına tanı koydurmasa da iltihap, enfeksiyon ve bazı kronik hastalıkların varlığı ya da aktivitesi hakkında değerli ön bilgi sunar.
Güven Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları Bölümü’nden Uzm. Dr. Behiç Oral, sedimentasyon testinin ne olduğunu, sedimantasyonun neden olduğunu, tanı ve tedavi süreçlerini anlattı.
Sedimantasyon Nedir?
Sedimantasyon testi, alınan kan örneğinin dikey bir tüpte bir saat bekletilmesiyle alyuvarların (eritrositlerin) dibe çökme hızını ölçer. Kanda iltihap sırasında artan bazı proteinler (özellikle fibrinojen) eritrositlerin birbirine yapışmasını ve daha hızlı çökmesini sağlar. Bu nedenle yüksek sedimantasyon değeri genellikle iltihap varlığını düşündürür. Ancak ESR spesifik değildir; yani “neden” sorusunun yanıtını tek başına vermez. Doktorlar sonucu klinik bulgular ve diğer testlerle birlikte değerlendirir.
Sedimantasyon Neden Olur?
Sedimantasyonun yükselmesine en sık şu durumlar neden olur:
· Akut veya kronik enfeksiyonlar
· Romatizmal hastalıklar (ör. romatoid artrit, lupus, ankilozan spondilit)
· Bağ dokusu hastalıkları ve vaskülitler
· Tüberküloz gibi kronik enfeksiyonlar
· Kan hastalıkları (anemi, multiple miyelom, lenfoma vb.)
· Bazı kanser türleri
· Gebelik ve ileri yaş (fizyolojik olarak hafif yüksek olabilir)
Değeri etkileyen teknik ve biyolojik etmenler de vardır: anemi ESR’yi yükseltebilir; polisitemi/daha yoğun kan ESR’yi düşürebilir. Ayrıca kullanılan yöntem, tüpün eğimi, sıcaklık gibi laboratuvar koşulları da ölçümü etkileyebilir.
Sedimantasyon Kaç Olmalı?
Kanda iltihap olup olmadığını değerlendirmek için bakılan sedimantasyon (ESR) testinde, yetişkin erkeklerde beklenen değer yaklaşık 0 ila 15 mm/saat, yetişkin kadınlarda ise 0 ila 20 mm/saat aralığındadır.
Yaş ve cinsiyete göre sık kullanılan referans aralıklar:
· Yetişkin erkek: 0–15 mm/saat
· 50 yaş üstü erkek: 0–20 mm/saat
· Yetişkin kadın: 0–20 mm/saat
· 50 yaş üstü kadın: 0–30 mm/saat
· Çocuk: 0–10 mm/saat
Bu sınırların üzerindeki sonuçlar, kırmızı kan hücrelerinin tüpte daha hızlı çöktüğünü ve çoğu zaman vücutta bir iltihaplanma sürecine işaret ettiğini düşündürür. Buna karşılık, düşük sedimantasyon değeri genellikle aktif bir iltihap ya da enfeksiyon lehine bulgu değildir; ancak tek başına iltihabı kesin olarak dışlamaz, klinik tabloyla birlikte yorumlanmalıdır.
Sedimantasyonun düşük olabileceği bazı durumlar arasında bazı böbrek ve karaciğer hastalıkları, yüksek kan şekeri, yeni doğan dönemi, kronik yorgunluk sendromu, konjestif kalp yetmezliği, düşük plazma proteini düzeyleri, orak hücre anemisi ve kan dolaşımı bozuklukları sayılabilir.
Sedimantasyon Yüksekliği Nedir?
ESR’nin yaş ve cinsiyete göre beklenen aralıkların üzerinde olması, vücutta bir iltihap, enfeksiyon ya da başka bir hastalık sürecinin işaretidir. Örneğin:
· Üst solunum yolu enfeksiyonlarında geçici yükseliş görülebilir.
· Romatoid artrit gibi kronik iltihaplı hastalıklarda uzun süre yüksek seyredebilir.
· Multiple miyelom gibi bazı kan hastalıklarında çok yüksek değerlere çıkabilir.
ESR, CRP’ye kıyasla daha yavaş değişir; bu yüzden akut değişiklikleri CRP daha iyi yakalarken ESR daha çok sürecin genel düzeyi hakkında fikir verir.
Sedimantasyon Yüksekliği Belirtileri Nelerdir?
ESR bir belirti değil, laboratuvar göstergesidir. Bu nedenle “sedimantasyon yüksekliği belirtisi” diye bir tablo yoktur; belirtiler altta yatan nedene bağlıdır. Sık görülen şikâyetler şunlardır:
· Halsizlik, yorgunluk
· Ateş, titreme
· Kas ve eklem ağrıları
· İştahsızlık, istemsiz kilo kaybı
· Lokalize ağrı veya iltihap bulguları
Bu şikâyetlerle başvuran hastalarda ESR, CRP ve diğer testlerle birlikte değerlendirilir.
Sonuç olarak, Sedimantasyon (ESR), vücuttaki iltihabi süreçler hakkında genel bir fikir veren, kolay uygulanabilir bir testtir. Yüksek ya da düşük çıkması tek başına tanı koydurmadığından mutlaka klinik bulgular ve diğer laboratuvar testleriyle birlikte değerlendirilmelidir. ESR’niz yüksekse paniğe kapılmadan hekim görüşü almanız, gerekirse CRP ve ilgili diğer tetkiklerle tamamlayıcı bir değerlendirme yapılması en doğru yaklaşımdır.
Hazırlayan: Uzm. Dr. Behiç Oral
