İlaç kullanırken beslenme alışkanlıkları çoğu zaman göz ardı edilir. Oysa bazı gıdalar ve bitki çayları, ilaçların vücuttaki etkisini artırabilir, azaltabilir ya da tamamen değiştirebilir. Özellikle greyfurt ve yaygın tüketilen bazı bitki çayları, ilaçlarla etkileşime girerek beklenmeyen ve bazen ciddi sonuçlara yol açabilir.
Güven Hatanesi İç Hastalıkları Bölümü’nden Uzm. Dr. Ali İhsan Oluk, yazısında ilaç kullanırken greyfurt ve bitki çayı içilip içilemeyeceğini, hangi durumlarda risk oluştuğunu ve nasıl daha güvenli davranabileceğinizi ele aldı.
İlaçlarla Gıda Etkileşimi Nedir?
İlaç–gıda etkileşimi, tükettiğiniz yiyecek ve içeceklerin ilacın vücutta emilimini, parçalanmasını (metabolizma) veya atılımını değiştirmesidir. Yani aynı ilacı aynı dozda alsanız bile, yanında tükettiğiniz bazı gıdalar ilacın kandaki düzeyini ve etkisini farklılaştırabilir.
Bu etkileşimler en sık şu şekillerde ortaya çıkar:
İlacın kandaki seviyesini yükseltebilir: İlaç normalden yavaş parçalanır; bu durum özellikle bazı ilaçlarda yan etki ve toksisite riskini artırabilir.
İlacın etkisini azaltabilir: İlaç yeterince emilmez ya da daha hızlı parçalanır; tedavi beklenen sonucu vermeyebilir.
Yan etki riskini artırabilir: Baş dönmesi, çarpıntı, mide rahatsızlığı, kanama gibi şikâyetler daha kolay ortaya çıkabilir.
İlaç–gıda etkileşimi neden olur?
Gıdalar ilaçları birkaç temel mekanizma ile etkileyebilir:
Emilimi değiştirir: Bazı yiyecekler ilacın bağırsaktan kana geçişini artırır veya azaltır.
Metabolizmayı etkiler: Karaciğer ve bağırsakta ilaçları parçalayan enzimlerin çalışmasını hızlandırabilir ya da yavaşlatabilir.
Atılımı etkiler: Böbreklerden atılımı değiştirerek ilacın vücutta kalma süresini uzatabilir veya kısaltabilir.
Kısacası: “İlaç kullanırken ne yediğiniz ve içtiğiniz”, ilacın ne kadar güçlü etki edeceğini belirleyebilir. Bu nedenle “ilaç kullanırken greyfurt içilir mi?”, “bitki çayı ilaçla içilir mi?” gibi sorular pratikte oldukça önemlidir.
Greyfurt İlaç Kullanırken Neden Risklidir?
Greyfurt ve greyfurt suyu, içeriğindeki furanokumarin adlı maddeler nedeniyle bazı ilaçların parçalanmasını engeller. Bu maddeler, bağırsak ve karaciğerde bulunan CYP3A4 enziminin çalışmasını baskılar. Sonuç olarak, ilaç normalden daha yavaş parçalanır. Kandaki ilaç seviyesi yükselir ve Yan etki ve toksisite riski artar. Greyfurtun etkisi sadece aynı anda tüketildiğinde değil, 24–72 saat boyunca devam edebilir.
Greyfurtla Etkileşime Girebilen İlaçlar Hangileri?
Greyfurt özellikle şu ilaç gruplarında risk oluşturabilir:
Kolesterol ilaçları (bazı statinler)
Kalp ritmi ve tansiyon ilaçları
Depresyon ve anksiyete tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar
Organ nakli sonrası kullanılan bağışıklık baskılayıcılar
Bazı hormon ve ağrı kesici ilaçlar
Her ilaç greyfurtla etkileşime girmez. Bu nedenle doktorunuza veya eczacınıza danışmadan tüketilmemelidir.
Bitki Çayları İlaçlarla Etkileşir mi?
Evet. Bazı bitki çayları ve bitkisel ürünler, ilaçlarla etkileşime girebilir. “Doğal” olmaları her zaman güvenli oldukları anlamına gelmez. Çünkü bitkisel içerikler de vücutta tıpkı ilaçlar gibi emilir, metabolize edilir (parçalanır) ve bazı durumlarda ilaçların etkisini düzenleyen enzim ve taşıyıcı sistemleri etkileyebilir. Bunun sonucunda ilaçların kandaki düzeyi artabilir, etkisi azalabilir veya yan etki riski yükselir. Özellikle düzenli ilaç kullanıyorsanız (tansiyon, kalp, kolesterol, depresyon/anksiyete tedavileri, kan sulandırıcılar, hormon tedavileri gibi), bitki çaylarını “günlük rutin” olarak tüketmeden önce doktor veya eczacıya danışmak daha güvenli bir yaklaşımdır.
Sık tüketilen ve dikkat gerektirebilen bitkisel ürünler
Sarı kantaron (St. John’s wort)
Bazı ilaçların vücuttan daha hızlı atılmasına neden olabileceği için özellikle antidepresanlar, doğum kontrol hapları ve bazı kan sulandırıcılarla birlikte kullanıldığında tedavinin etkinliğini azaltma riski taşır. Ayrıca bazı psikiyatrik ilaçlarla birlikte istenmeyen etkiler görülebilir.
Papatya çayı
Bazı kişilerde kanama eğilimini artırabilecek mekanizmalarla ilişkilendirildiği için, kan sulandırıcı (antikoagülan/antiagregan) ilaç kullananların düzenli ve yüksek miktarda tüketim konusunda temkinli olması önerilir.
Yeşil çay
İçeriğindeki bileşenler ve kafein nedeniyle bazı ilaçların emilimini veya etkisini değiştirebilir. Kalp ritmi, tansiyon ve bazı diğer tedavilerde düzenli tüketim miktarı önem kazanır.
Adaçayı, rezene, ginkgo biloba gibi bitkisel ürünler
Bu grup, özellikle hormon tedavileri ve kanama riskiyle ilişkili ilaçlar (kan sulandırıcılar dahil) açısından dikkat gerektirebilir. Düzenli kullanım veya konsantre formlar (ekstrakt, kapsül, damla) riskleri artırabilir.
Etkileşim riski; kullanılan ilaca, doza, kişinin yaşına ve karaciğer/böbrek fonksiyonlarına göre değişebilir. Bu nedenle “bitki çayı ilaçla içilir mi?” sorusunun en güvenli yanıtı, kullanılan ilacın adına göre hekim/eczacı değerlendirmesidir.
Hangi Kişiler Daha Dikkatli Olmalı?
Aşağıdaki durumlarda etkileşim riski daha yüksektir:
Birden fazla ilaç kullananlar
Kronik hastalığı olanlar
Yaşlı bireyler
Karaciğer veya böbrek hastalığı olanlar
Düzenli bitki çayı veya takviye kullananlar
İlaç Kullanırken Güvenli Davranmak İçin 6 Öneri
İlaç alırken greyfurt ve ürünlerinden kaçının
Bitki çayı veya takviye kullandığınızı mutlaka belirtin
“Doğal” ürünlerin risksiz olduğu düşüncesinden uzak durun
İlacın prospektüsündeki uyarıları okuyun
İnternetten kaynağı bilinmeyen bitkisel ürünler kullanmayın
Şüpheli bir durumda ilacı kesmeden doktora başvurun
Ne Zaman Doktora Başvurmalısınız? Sonuç ve Öneriler
İlaç kullanırken greyfurt, bitki çayları ve bazı gıdalar, ilacın etkisini beklenenden daha güçlü ya da daha zayıf hale getirebilir. Bu nedenle aşağıdaki durumlardan biri ortaya çıkarsa, bunun bir ilaç–gıda etkileşimi belirtisi olabileceğini göz önünde bulundurup gecikmeden bir sağlık profesyoneline başvurmanız önemlidir:
İlacın beklenenden güçlü ya da zayıf etki göstermesi, tedavinin dengesinin değişmesi
Baş dönmesi, sersemlik, aşırı halsizlik veya beklenmeyen uyku hali
Çarpıntı, ritim düzensizliği hissi, göğüste rahatsızlık
Nedensiz morarma, burun kanaması, diş eti kanaması veya olağandışı kanamalar
Sonuç olarak, ilaç tedavisinin güvenli ve etkili olabilmesi için yalnızca ilacın dozuna değil, ilaç kullanırken ne yenip içildiğine de dikkat edilmelidir. Özellikle greyfurt ürünleri ve bazı bitki çayları, kullanılan ilaca göre risk oluşturabilir. Güvenli yaklaşım; ilaçla birlikte tüketilen gıdalar konusunda bilgi almak, düzenli bitkisel ürün kullanımını doktor/eczacı ile paylaşmak ve şüpheli bir belirti görüldüğünde gecikmeden değerlendirme almaktır.
