Cinsel yaşamda zaman zaman yaşanabilecek beklenmedik durumlar, çiftleri istenmeyen gebelik endişesiyle karşı karşıya bırakabilir. Böyle anlarda, “acil doğum kontrolü” olarak bilinen ertesi gün hapı, kısa vadeli bir çözüm sunar. Ancak bu ilacın ne zaman, nasıl ve hangi koşullarda kullanılması gerektiğini doğru bilmek büyük önem taşır.
Güven Çayyolu Tıp Merkezi Kadın Hastalıkları ve Doğum Bölümü’nden Prof. Dr. Ülkü Mete Ural, ertesi gün hapı ile ilgili bilgi verdi.
Ertesi Gün Hapı Nedir?
Ertesi gün hapı, korunmasız cinsel ilişki sonrası veya prezervatifin yırtılması, doğum kontrol hapının unutulması gibi kullanılan doğum kontrol yönteminin başarısız olması durumlarında gebelik oluşma riskini azaltmak amacıyla kullanılan bir acil doğum kontrol yöntemidir. Düzenli doğum kontrol yöntemi olarak kullanılması kesinlikle tavsiye edilmez; yalnızca beklenmedik veya istenmeyen durumlarda başvurulması gereken bir seçenektir.
Bu ilaçlar, mevcut bir gebeliği sonlandırmaz. Gebelik henüz oluşmadan önce, yumurtlamayı geciktirerek veya döllenmiş yumurtanın rahme tutunmasını engelleyerek etkisini gösterir.
Ertesi Gün Hapı Hakkında Bilmeniz Gerekenler
Ertesi gün hapı yalnızca “acil durum” ilacıdır. Düzenli kullanılması önerilmez. Korunmasız cinsel ilişki ya da başarısız korunma yöntemi sonrasında mümkün olan en kısa sürede alınmalıdır. En etkili sonucu ilişkiden sonraki ilk 12–24 saat içinde alındığında verir.
Ertesi gün hapı ayrıca:
• Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruma sağlamaz.
• Düşük yaptırıcı bir ilaç değildir.
• Regl döneminde veya yumurtlama zamanına yakın dönemde alınması, etkisini değiştirebilir.
• Vücut kitle indeksi yüksek bireylerde etkinliği azalabilir.
Ertesi Gün Hapı Ne İşe Yarar?
Ertesi gün hapı, korunmasız cinsel ilişkiden sonra gebeliğin oluşma ihtimalini azaltmak amacıyla kullanılır. Temel etkisi, yumurtlamayı geciktirerek spermin yumurtayı döllemesini engellemektir. Bazı durumlarda ise döllenmiş yumurtanın rahim duvarına yerleşmesini önleyerek gebeliğin başlamasını engeller. Ancak embriyo rahme tutunmuşsa, ertesi gün hapı kullanmak etkili değildir.
Ertesi Gün Hapının Yan Etkileri Nelerdir?
Ertesi gün hapı genellikle güvenli bir ilaçtır; ancak bazı kişilerde hafif ve geçici yan etkiler görülebilir. Bu yan etkiler genellikle birkaç gün içinde kendiliğinden geçer.
En sık bildirilen yan etkiler şunlardır:
• Bulantı, mide rahatsızlığı
• Baş ağrısı, baş dönmesi, yorgunluk
• Göğüslerde hassasiyet
• Karın ağrısı veya kramp
• Ara kanama veya adet döngüsünde gecikme
İlacın alınmasından sonraki ilk 3 saat içinde kusma olursa, dozun tekrarlanması gerekebilir. Adet gecikmesi 1 haftayı aşarsa gebelik testi yapılması önerilir.
Ertesi Gün Hapı Hangi Durumlarda Kullanılır?
Acil doğum kontrol yöntemi aşağıdaki durumlarda tercih edilebilir:
• Korunmasız cinsel ilişki yaşanması
• Prezervatifin yırtılması, kayması veya yanlış kullanılması
• Doğum kontrol hapının birkaç gün üst üste unutulması
• Rahim içi araç (spiral) veya diyaframın yerinden oynaması
• Cinsel saldırı sonrası gebelik riski
Bu durumların ardından, ertesi gün hapı ne kadar erken alınırsa gebeliği önleme başarısı o kadar yüksek olur.
Ertesi Gün Hapı Ne Zaman Kullanılır?
Ertesi gün hapının etkinliği, kullanım zamanına doğrudan bağlıdır.
• Levonorgestrel içeren haplar: İlişkiden sonraki ilk 72 saat (3 gün) içinde alınmalıdır.
• Ulipristal asetat içeren haplar: İlişkiden sonraki 120 saat (5 gün) içinde kullanılabilir.
En yüksek başarı oranı, ilacın ilk 12 saat içinde alınmasıyla elde edilir. Alınması geçiktikçe etkisi azalır.
Ertesi Gün Hapı Nasıl Kullanılır?
• İlacın türüne göre tek doz veya iki doz halinde alınabilir; ancak günümüzde kullanılan çoğu formül tek dozluk tablet şeklindedir.
• Mümkün olan en kısa sürede alınmalıdır.
• Hap alındıktan sonra 3 saat içinde kusulursa, yeni bir doz alınmalıdır.
• Su ile yutulabilir, yemekle birlikte alınmasına gerek yoktur.
• Kullanım sonrası adet döngüsünde değişiklik olabilir; adet birkaç gün erken veya geç başlayabilir.
Ertesi gün hapı aldıktan sonra, düzenli bir doğum kontrol yöntemi kullanılmaya devam edilmelidir.
Ertesi Gün Hapı Nasıl Koruma Sağlar?
Ertesi gün hapı, gebelik sürecinin en erken aşamalarını engeller. Etki mekanizması ilacın içeriğine göre değişmekle birlikte temel olarak şu şekildedir:
1. Yumurtlamayı geciktirir: Yumurtanın yumurtalıktan salınmasını engeller veya geciktirir.
2. Döllenmeyi önler: Spermin yumurtaya ulaşma şansını azaltır.
3. Rahim içi ortamı değiştirir: Döllenmiş yumurtanın rahim duvarına tutunmasını zorlaştırır. Rahim iç duvarını gebeliğe elverişsiz hale getirir.
Bu mekanizmalar sayesinde gebelik oluşumu başlamadan önce önlenir.
Ertesi Gün Hapının Etkinliğini Azaltan Faktörler
Ertesi gün hapı ilk 72 saat içinde alındığında etkilidir ve gebelik oranı %0,9 ila %1,8 arasında olduğu bildirilmiştir.
• İlacın geç alınması (ilişkiden sonraki 72 veya 120 saatten sonra)
• Vücut kitle indeksinin (BMI) yüksek olması
• Bariatrik cerrahi (mide küçültme) ameliyatı geçirmek
• Kusma nedeniyle ilacın emilmemesi
• Bazı ilaçlarla etkileşim: Epilepsi ilaçları, rifampisin gibi antibiyotikler, bazı HIV ilaçları, St. John’s Wort (sarı kantaron) bitkisel takviyesi
• Yumurtlamanın ilişkiden önce veya hemen sonra gerçekleşmiş olması
Bu durumlarda gebelik riski tamamen ortadan kalkmaz. Etkisiz kalabileceği düşünülen durumlarda, bir kadın hastalıkları ve doğum uzmanına danışarak alternatif acil korunma yöntemleri (örneğin rahim içi araç yerleştirilmesi) değerlendirilebilir.
Ertesi gün hapı, acil durumlarda güvenli ve etkili bir gebelik önleme yöntemidir. Ancak sürekli kullanım için uygun değildir. Herhangi bir doğum kontrol yöntemi hakkında karar verirken, bireyin yaşına, sağlık durumuna ve yaşam tarzına uygun bir planın belirlenmesi için mutlaka bir hekime danışılmalıdır.
Hazırlayan: Prof. Dr. Ülkü Mete Ural
